Overzicht

1	Alternerende systemen zijn zinvol als decubituspreventie, maar slechts indien de systemen op een correcte wijze gebruikt worden en op regelmatige tijdstippen onderhouden worden.
2	Op basis van de aanwezige literatuur is het niet mogelijk om een beste koop van alternerend systeem voor te stellen.
3	Risicopatiënten die geen wisselhouding kunnen krijgen, moeten op een alternerend systeem of op een dynamisch drukherverdelend systeem (‘air-fluidised’ bedden, ‘low-air-loss’ bedden) worden verzorgd.
4	Zowel het aantal lagen tussen patiënt en het drukpuntveranderende systeem, als het aanspannen van de lagen vermindert het drukpuntveranderende effect van het systeem.
5	Alternerende systemen met cellen breder dan 10 cm zijn waarschijnlijk effectiever dan alternerende systemen met kleiner cellen.

1. Omschrijving

Het doel van alternerende systemen is de duur dat het weefsel belast wordt, te verminderen door alternerend verschillende drukpunten van het lichaam te belasten. De cellen/compartimenten van de matras worden afwisselend langzaam opgeblazen en langzaam leeggedrukt of leeggepompt. Als de ene serie van cellen/compartimenten maximaal is opgeblazen, is de andere serie van cellen/compartimenten dermate leeggedrukt of leeggepompt, zodat het lichaam niet langer steunt op deze cellen/compartimenten. Op het moment dat een cel/compartiment maximaal is opgeblazen, is het weefsel dat steunt op deze cel/compartiment maximaal samengedrukt. Er wordt naar gestreefd om de duur van deze periode zo kort mogelijk te houden, zodat de bloeddoorstroming zich tijdig kan herstellen zonder dat weefselschade door zuurstoftekort optreedt. Tijdens de perioden van maximale belasting en samendrukking van het weefsel wordt er eveneens naar gestreefd om deze druk zo laag mogelijk te houden door het gebruik van soepele, elastische materialen.

Alternerende systemen bestaan uit twee afzonderlijk aan elkaar gekoppelde onderdelen, m.n.: een pompsysteem en een opblaasbare matras bestaande uit verschillende cellen of compartimenten. Deze cellen/compartimenten worden alternerend opgeblazen en leeggedrukt of leeggepompt. De frequentie waarbij deze cyclussen zich voordoen, is variabel en bepaalt de duur dat het weefsel ter hoogte van de drukpunten onderhevig is aan druk en schuifkracht. De alternerende systemen kunnen bijgevolg van elkaar verschillen in:

werking van het pompsysteem

aanwezigheid van een ‘intelligent feedbacksysteem’

grootte/diameter van de cellen

aantal verschillende compartimenten

aantal lagen cellen

maximumdruk

hoes van de matras. Het aantal lagen bovenop een dergelijk systeem moet zoveel mogelijk beperkt worden. Lakens mogen niet te strak over het systeem getrokken worden, zodat een hangmat-effect vermeden wordt..

Alternerende systemen waarbij de diameter van de cellen groter dan 10 cm is, worden als ‘grote cellen alternerende systemen’ omschreven. Systemen met cellen kleiner dan 10 cm worden omschreven als ‘kleine cellen alternerende systemen’.

Sommige alternerende systemen kunnen rechtstreeks op het bedframe (matrasvervangend systemen) geplaatst worden of zijn geïntegreerd in het bed. Andere dienen bovenop de matras (oplegsystemen) gelegd te worden.

2. Principe

Verminderen van de duur van de druk en schuifkracht.

3. Wetenschappelijke onderbouw

Alternerende systemen – statische systemen.

Cullum et al. voerden een uitgebreide meta-analyse uit van de gepubliceerde onderzoeken ivm verschillende dynamische systemen, waaronder de alternerende systemen. In deze onderzoeken worden alternerende systemen vergeleken met andere systemen:

Alternerende systemen - standaard matrassen

De alternerende systemen bleken effectiever in het voorkomen van nieuwe decubitusletsels dan de standaard ziekenhuismatrassen .

Alternerende systemen – statische systemen (visco-elastisch foam/watermatras/luchtmatras)

Of alternerende systemen beter of minder goed decubitus voorkomen dan statische systemen is niet gekend. Sommige studies melden dat alternerende systemen beter zijn . In andere onderzoeken wordt dan weer geen verschil gevonden tussen alternerende en statische systemen . Cullum et al. merkten echter terecht op dat de studies waarin alternerende met statische systemen worden vergeleken weinig patiënten includeerden, waardoor de kans groot is dat een mogelijk aanwezig verschil niet onderkend werd.

Ook uit een recent onderzoek waarin de effectiviteit van een alternerende matras werd vergeleken met de effectiviteit van een visco-elastische matras in combinatie met wisselhouding om de vier uur werd geen verschil gevonden. Wel was er minder hieldecubitus bij patiënten op de alternerende matras dan bij patiënten op de visco-elastische matras in combinatie met wisselhouding (11).

Vergelijking alternerende systemen

Ook alternerende systemen werden met elkaar vergeleken . Deze systemen verschillen van elkaar op het vlak van: pompsysteem (+ aanwezige software), grootte (diameter) van de cellen, oplegsysteem of volledige matras of geïntegreerd systeem in het bed, hoes, frequentie van drukwisseling, maximumdruk en aantal lagen. Alternerende systemen met grote cellen bleken het aantal nieuwe decubitusletsels beter te voorkomen dan systemen met kleine cellen .

Exton-Smith et al. vergeleken een alternerend systeem met een ‘dubbel gelaagd’ alternerend systeem. Het onderzochte dubbel gelaagd alternerend systeem bestond uit twee lagen met luchtcellen boven elkaar. Cellen waren met elkaar verbonden in 3 reeksen. Als de eerste cel volledig was opgeblazen, was de tweede cel slechts voor de helft leeg en de derde cel volledig leeg. Als de tweede cel volledig was opgeblazen, waren de eerste en derde cel voor de helft leeg. Als de derde cel volledig was opgeblazen, was de eerste cel volledig leeg en de tweede cel voor de helft leeg. Beide lagen van het alternerend systeem doorliepen gelijktijdig dezelfde cyclus. Een volledige cyclus van volledig opblazen tot volledig leeglopen duurde 7.5 minuten. Uit de analyse bleek dat het dubbel gelaagd alternerend systeem effectiever was in het voorkomen van decubitusletsels.

Rithalia & Gonsalkorale (16) deden ook experimenteel onderzoek bij gezonde proefpersonen naar een alternerend en een 'dubbel gelaagd' systeem. Zij onderzochten of de druk geleverd door een alternerend systeem een weerslag heeft op de weefseldoorbloeding. Deze weefseldoorbloeding werd via transcutane gasmetingen bepaald. Uit de analyse van de labo-experimenten bleek dat bij gebruik van de alternerende matras betere waarden bekomen werden dan bij gebruik van het 'dubbel gelaagd' systeem, hetgeen bestond uit twee lagen met luchtcellen boven elkaar en waarvan de cellen met elkaar verbonden waren in drie reeksen. Of de betere resultaten van het alternerend systeem effectief ook overeenstemmen met een lagere decubitusincidentie moet verder onderzoek nog uitwijzen.

Cullum et al. wijzen erop dat de alternerende systemen met cellen groter dan 10 cm in sommige onderzoeken meer effectief bleken te zijn dan de alternerende systemen met kleinere cellen.

Rithalia et al. (15) geven aan dat bij de keuze voor een alternerende matras niet alleen moet rekening gehouden worden met de drukherverdelende eigenschappen en de weefseldoorbloeding, maar ook met het comfort, kost, gebruiksgemak, onderhoud en betrouwbaarheid op lange termijn van de alternerende matras.

4. Aanbevelingen

Alternerende systemen zijn zinvol als decubituspreventie, maar slechts indien de systemen op een correcte wijze gebruikt worden en op regelmatige tijdstippen onderhouden worden.

De meta-analyse van Cullum et al. wees uit dat alternerende systemen zinvol zijn als decubituspreventie.

In een onderzoek naar de effectiviteit van alternerende systemen als decubituspreventiemiddel, maakten Exton-Smith et al. een kanttekening bij het optreden van mechanische defecten aan de systemen. Deze systemen zijn nl. afhankelijk van het pompsysteem om hun cellen alternerend op te pompen. Bijgevolg zal een mechanisch defect (bijv. lekkage van de matras) of een verkeerd gebruik van het systeem (bijv. het onderbreken van de stroomtoevoer of het foutief instellen van het gewicht van de patiënt) de patiënt blootstellen aan een verhoogd risico voor het ontwikkelen van decubitusletsels. Het weefsel blijft immers langdurig onderhevig aan druk en schuifkracht

Op basis van de aanwezige literatuur is het niet mogelijk om een beste koop van alternerend systeem voor te stellen.

Er is onvoldoende duidelijkheid om op basis van onderzoek een beste koop voorop te stellen (15;20). Er wordt aanbevolen om bij de aankoop van een dynamisch drukpuntveranderend systeem bijzondere aandacht te besteden aan de factoren die mogelijk de effectiviteit van het systeem bepalen.

Volgende factoren blijken het drukreducerend vermogen te bepalen:

pompsysteem: robuustheid, aanwezige ‘intelligente’ software waarbij de gegenereerde druk aangepast wordt aan het lichaamsgewicht
tijdsduur van belasting
maximumdruk tijdens de belasting
grootte (diameter) van de cellen
samenstelling van de hoes
aanwezigheid van alarmsignalen bij defect/stoornis.

Belangrijk is om over voldoende correcte productinformatie m.b.t. deze factoren te beschikken .

Behalve de aandacht voor bovenstaande factoren zijn er ook andere kenmerken die zouden moeten overwogen worden bij de aankoop van een dynamisch drukpuntveranderend systeem, namelijk het comfort, de kost, het gebruiksgemak, het onderhoud en de betrouwbaarheid op lange termijn van het dynamisch systeem.

Risicopatiënten die geen wisselhouding kunnen krijgen, moeten op een alternerend systeem of op een dynamisch drukherverdelend systeem (‘air-fluidised’ bedden, ‘low-air-loss’ bedden) worden gepositioneerd.

Indien de patiënten geen wisselhouding (al of niet in combinatie met drukreducerende statische matrassen) kunnen krijgen, vormen de alternerende matrassen en de dynamische drukherverdelend matrassen een zinvol en effectief alternatief.

Zowel het aantal lagen tussen patiënt en het drukpuntveranderende systeem, als het aanspannen van de lagen vermindert het drukpuntveranderende effect van het systeem.

Belangrijk is het aantal lagen tussen patiënt en drukpuntveranderend systeem zo gering mogelijk te houden. Meerdere lagen plaatsen tussen patiënt en matras doet de drukpuntveranderende werking van het systeem teniet. De drukpunten wijzigen niet optimaal. Een extra bedzeil, molton, steeklaken of schapenvacht worden dus best niet gebruikt. Stevig ingestopte lakens (klassieke ziekenhuishoeken) verhinderen dat de drukpunten optimaal wijzigen. Een ruim en elastisch hoeslaken kan dit voorkomen.

Alternerende systemen met cellen breder dan 10 cm zijn waarschijnlijk effectiever dan alternerende systemen met kleiner cellen.

Te kleine cellen (<10 cm) kunnen waarschijnlijk onvoldoende worden opgeblazen om de patiënt in die mate op te tillen dat het weefsel ter hoogte van de leeggelopen cellen niet langer steunt op het alternerend systeem.

Verwijzingen

(1) Cullum N, Deeks J, Fletcher A, Long A, Mouneimne H, Sheldon T et al. The prevention and treatment of pressure sores: How effective are pressure-relieving interventions and risk assessment for the prevention and treatment of pressure sores? Effective Health Care 1995; 2(1):1-16.

(2) Cullum N, Deeks J, Sheldon TA, Fletcher AW. Beds, mattresses and cushions for pressure sore prevention and treatment. The Cochrane Library 2000;(4):Oxford: Update Software.

(3) Anderson KE, Jensen O, Kvorning SA. Decubitus prophylaxis : a prospective trial of the efficiency of alternating-pressure air mattresses and water mattresses. Acta Derm Venereol Stockh 1982; 62:227-230.

(4) Sideranko S, Quinn A, Burns K, Froman RD. Effects of position and mattress overlay on sacral and heel pressures in a clinical population. Res Nurs Health 1992; 15:245-251.

(5) Bliss MR. Preventing pressure sores in elderly patients: a comparison of seven mattress overlays. Age Ageing 1995; 24(4):297-302.

(6) Gebhardt KS, Bliss MR, Thomas J. Pressure-relieving supports in an ICU. Journal of Wound Care 1996; 5(3):116-121.

(7) Conine TA, Daechsel D, Lau MS. The role of alternating air and Silicore overlays in preventing decubitus ulcers. Int J Rehabil Res 1990; 13(1):57-65.

(8) Daechsel D, Conine TA. Special mattresses: effectiveness in preventing decubitus ulcers in chronic neurologic patients. Arch Phys Med Rehabil 1985; 66(4):246-248.

(9) Stapleton M. Preventing pressure sores--an evaluation of three products. Geriatr Nur (London) 1986; 6:23-25.

(10) Russell L, Reynolds TM, Towns A, Worth W, Greenman A, Turner R. Randomized comparison trial of the RIK and the Nimbus 3 mattresses. Br J Nurs 2003; 12(4):254, 256-254, 259.

(11) An RCT to examine the effect of alternating pressure air mattresses and of turning on the incidence of pressure ulcers. Tampere: 7th European Pressure Ulcer Advisory Panel Open Meeting: 2003.

(12) Conine TA, Daechsel D, Lau MS. The role of alternating air and Silicore overlays in preventing decubitus ulcers. Int J Rehabil Res 1990; 13(1):57-65.

(13) Exton-Smith AN, Wedgewoof J, Overstall PW, Wallace G. Use of the 'Air wave sytem' to prevent pressure sores in hospital. The Lancet 1982;1288-1290.

(14) Hampton S. Evaluation of the new Cairwave Therapy System in one hospital trust. Br J Nurs 1997; 6(3):167-170.

(15) Rithalia SV, Heath GH, Gonsalkorale M. Assessment of alternating-pressure air mattresses using a time-based pressure threshold technique and continuous measurements of transcutaneous gases. J Tissue Viability 2000; 10(1):13-20.

(16) Rithalia SV, Gonsalkorale M. Quantification of pressure relief using interface pressure and tissue perfusion in alternating pressure air mattresses. Arch Phys Med Rehabil 2000; 81(10):1364-1369.

(17) Bliss M, McLaren R, Exton-Smith AN. Preventing pressure sores in hospital : controlled trial of a large-celled ripple mattress. Br Med J 1967;(Febr.18):394.

(18) Bliss MR, McLaren R, Exton-Smith AN. Mattresses for preventing pressure sores in geriatric patients. Medical Bulletin of the Ministry of Health 1966;(25):238-267.

(19) Gebhardt KS, Bliss MR, Winwright PL, Thomas J. Pressure-relieving supports in an ICU. J Wound Care 1996; 5(3):116-121.

(20) Evans D, Land L, Geary A. A clinical evaluation of the Nimbus 3 alternating pressure mattress replacement system. J Wound Care 2000; 9(4):181-186.

(21) Bliss M, Thomas J. Randomised controlled trials of pressure relieving supports. Journal of Tissue Viability 1992; 2(3):89-95.