<Overzicht> <Omschrijving> <Principe> <Literatuur> <Aanbevelingen> <Verwijzingen>

<Luchtkussen> <Foamkussen> <Holle-vezelkussen> <Waterkussen> <Gelkussen> <Schapenvacht>

Overzicht

In zithouding is de druk erg groot ter hoogte van het contactoppervlak, het zitvlak . De druk is veel hoger dan de druk die gemeten wordt in de verschillende lighoudingen (zie houdingen). In het kader van algemene preventieve maatregelen moet hier zeker rekening mee gehouden worden en moet de aaneengesloten tijd in zithouding bij patiënten met een decubitusrisico beperkt worden.

Om de druk in zithouding te verminderen, worden anti-decubituskussens gebruikt. Dergelijke kussens kunnen de druk maar reduceren door het contactoppervlak te vergroten en zo het lichaamsgewicht over een groter oppervlak te spreiden. Slechts op deze wijze kan een drukreductie ontstaan ter hoogte van de risicovolle drukpunten bij de patiënt (zitbeenknobbels). Een goed anti-decubituskussen moet als voornaamste eigenschap hebben dat de aanwezige druk zo gelijkmatig mogelijk wordt verdeeld over een groot contactoppervlak (groter oppervlak dan wanneer geen kussen wordt gebruikt). Op deze wijze wordt het weefsel ter hoogte van de drukpunten minder vervormd .  

1. Omschrijving

Anti-decubituskussens zijn hulpmiddelen die ter preventie van decubitus op stoelen, in zetels en/of rolstoelen geplaatst worden en die de druk ter hoogte van het contactoppervlak verminderen. Gezien de aard en de samenstelling van het kussenmateriaal zal de vormconsistentie ervan wijzigen ten gevolge van de druk die erop uitgeoefend wordt door de patiënt en zal het contactoppervlak waarop de patiënt steunt groter worden.

2. Principe

Verminderen van de grootte van de druk en de schuifkracht.

3. Wetenschappelijke onderbouwing

Luchtkussen

De luchtkussens reduceren de druk het sterkst in vergelijking met foamkussens, gelkussens, gel- en foamkussens, holle-vezelkussens, waterkussen en schapenvachten en dit zowel in rechtopzittende als in schuin- of onderuitgezakte zithouding .

Bij dunne luchtkussens treedt echter sneller een ‘bottoming-out’ effect (zie figuur 1) op dan bij dikke luchtkussens. De patiënt wordt dan niet langer ondersteund door het kussen, maar steunt op het onderliggende oppervlak. Hierdoor ontstaat een hoge maximumcontactdruk .  

Uit de studie van Vermeir (12) bleek dat gecompartimenteerde luchtkussens (luchtkussens die bestaan uit meerdere compartimenten) een beter drukreducerend vermogen hebben dan niet-gecompartimenteerde luchtkussens.

De elasticiteit van de hoes is van belang. De eigenschappen van deze hoes kunnen de drukverdeling negatief beïnvloeden doordat ze een trekspanning in het belaste oppervlak kunnen teweegbren­gen, het zo­genaamde hangmateffect

Ringkussens zijn ook luchtkussens, maar beperken het contactoppervlak tot een kleine ring. Ringkussens kunnen schade veroorzaken in plaats van voorkomen. Zij veroorzaken oedemen en een hoge druk langs de zijkanten . Kussens waarbij het contactoppervlak verkleind wordt - wat het geval is voor een ringkussen - verhogen de druk en dus het decubitusrisico

Foamkussen

Er bestaat geen eenduidigheid over het drukreducerend effect van foamkussens. Sommige foamkussens slagen erin de druk te doen afnemen, terwijl andere daar niet in slagen. De visco-elastische foamkussens behoren tot de beter drukreducerende kussens

Het drukreducerend vermogen van visco-elastische foamkussens is bij rechtopzittende personen vergelijkbaar met dat van luchtkussens. In een onderuitgezakte of schuingezakte zithouding is het drukreducerend vermogen van de visco-elastische  foamkussens echter minder goed dan van de luchtkussens

Holle-vezelkussen

In een drukmeting van 4 verschillende holle-vezelkussens worden bij 2 kussens geen drukreductie en bij 2 kussens een minimale drukreductie geconstateerd bij rechtopzittende personen in een zetel . In welke mate een ‘bottoming-out’ effect snel optreedt, werd voor deze kussens niet onderzocht.

Deze bevindingen worden ook teruggevonden in het onderzoek van Vandewalle . In vergelijking met de standaard (rolstoel zonder extra kussen) worden significant lagere drukken gemeten.  

Waterkussen

Het waterkussen reduceert de druk in stabiele rechtopzittende houding . In een onderuit- of schuingezakte houding blijkt de druk op een waterkussen hoog te zijn . Daar stabiel zitten op een waterkussen bijna onmogelijk is, is het gebruik van een waterelement af te raden in de preventie van decubitus. Bovendien bestaat het gevaar voor afkoeling en onderkoeling van personen die zitten op een waterkussen.

Gelkussen

Het gelkussen is een frequent gebruikt hulpmiddel in de preventie van decubitus. Toch blijkt het drukreducerend effect niet of onvoldoende aanwezig . Defloor en Grypdonck constateren zelfs dat sommige gelkussens de druk verhogen in plaats van doen afnemen.  

Schapenvacht

Hoewel het gebruik van een schapenvacht sterk ingeburgerd is, zijn geen studies te vinden die dit gebruik rechtvaardigen. Het drukreducerend vermogen van zowel de synthetische als van de natuurlijke schapenvacht is onbestaande .

4. Aanbevelingen  

In zithouding worden zeer hoge drukken gemeten ter hoogte van de zitbeenknobbels. Indien patiënten in zithouding gepositioneerd worden, moet dit gebeuren in de meest aangepaste houding en gebruikmakend van een drukreducerend kussen

Een patiënt laten opzitten ter preventie van decubitus is zinvolle maatregel. Dit betekent niet dat risicopatiënten zoveel mogelijk in bed moeten blijven liggen en niet mogen opzitten. Het betekent wel dat bij risicopatiënten tijdens het opzitten extra maatregelen moeten genomen worden.  

Ter hoogte van de zitbeenknobbels wordt een veel hogere druk gemeten in een schuingezakte of onderuitgezakte zithouding dan in een rechtopzittende houding. In een stabiele zithouding  wordt de grootste drukreductie bekomen door de luchtkussens en de visco-elastische  foamkussens. In een schuin- of onderuitgezakte houding blijken de dikkere luchtkussens beter de druk te reduceren dan de andere kussens Bij patiënten die onderuit- of schuinzakken en waarbij het niet lukt om dit te voorkomen (met kussens en/of door het achteroverkantelen van de rugleuning), wordt best een dik luchtkussen gebruikt.

Het gebruik van een antidecubituskussen zal de druk niet in voldoende mate reduceren om decubitus te voorkomen . Het moet gecombineerd worden met wisselhouding, zij het dat deze wisselhouding met een lagere frequentie zal moeten gebeuren dan wanneer geen drukreducerend kussen zou gebruikt worden (zie wisselhouding).  

Luchtkussens genieten de voorkeur omdat zij een belangrijke drukreductie kunnen bewerkstelligen zowel in rechtopzittende als in schuin- of onderuitgezakte houding. Indien het luchtkussen niet voldoende is opgeblazen, kan een bottoming-out optreden en zal de patiënt rechtstreeks rusten op het onderliggende (harde) materiaal. Hierdoor neemt de druk toe.