<Overzicht> <Omschrijving> <Principe> <Literatuur> <Aanbevelingen> <Verwijzingen>

<Foammatras> <Watermatras> <Holle-vezelmatrassen> <Hoezen> <Operatietafelmatrassen> <Low-air-loss systemen> <Air-fluidised bedden>

Overzicht

In de onderzoeksliteratuur vinden we verscheidene onderzoeken waarin drukverlagende hulpmiddelen in lighoudingen getest worden op enerzijds hun drukspreidingscapaciteit en anderzijds op hun effect op het al dan niet ontwikkelen van drukletsels . In de meeste onderzoeken worden vergelijkingen gemaakt tussen verschillende systemen: de standaard ziekenhuismatras, de foammatras, de watermatras, een holle-vezelmatras.

Soms wordt ten onrechte een onderscheid gemaakt tussen drukopheffende en drukverlagende systemen . Drukopheffende systemen zouden de contactdruk verminderen tot onder de capillaire sluitdruk, die gewoonlijk gedefinieerd wordt als zijnde 32 mmHg . Deze druk heeft echter weinig betekenis . Krouskop e.a. benadrukten dat geen algemeen geldende limietwaarde waaronder bij niemand decubitus optreedt, kan worden gehanteerd. Hiervoor varieert de capillaire sluitdruk individueel te sterk afhankelijk van individuele medische en fysieke kenmerken Een systeem als voor elke patiënt drukopheffend omschrijven kan niet.  

1. Omschrijving

Statische systemen worden als drukreducerend hulpmiddel gebruikt in de preventie van decubitus. Door de aard en de samenstelling van het materiaal zal de vormconsistentie van de matras wijzigen ten gevolge van de druk die erop uitgeoefend wordt door het lichaamsoppervlak van de patiënt. Dit in tegenstelling tot dynamische matrassen die door externe factoren (bv. luchtpomp) kunnen wijzigen van vorm. Voorbeelden van dergelijke matrassen zijn: foammatrassen, watermatrassen en holle-vezelmatrassen.

In tegenstelling tot matrassen of matrasvervangende systemen die rechtstreeks op het bedframe worden gelegd, worden oplegmatrassen bovenop een matras gelegd. De werking van deze dunnere oplegmatrassen is identiek aan deze van de drukreducerende matrassen.

In tegenstelling tot de statische drukverlagende systemen zijn de dynamische drukverlagende systemen elektrisch aangedreven systemen. Beide systemen pogen het drukoppervlak (contactvlak tussen patiënt en systeem) te vergroten en zo de grootte van de druk en schuifkracht te verminderen.

De belangrijkste dynamische drukverlagende systemen zijn: de ‘air-fluidised’ bedden en de ‘low air-loss’ systemen en de continue-lage-druksystemen.

De air-fluidised’ bedden bestaan uit een kuip, een omhulsel en een pompssysteem. De matras is samengesteld uit siliconenkorrels die omgeven zijn door een kunststofhoes . Wanneer doorheen de siliconenkorrels warme lucht (28° - 35°) wordt geblazen, gedragen de siliconenkorrels zich als een ‘vloeistof’. Hierdoor wordt het lichaam als het ware ondergedompeld in de matras, waardoor het contactoppervlak lichaam – matras maximaal wordt. Dit kan omschreven worden als een ‘drijfzandeffect’. De drukspreiding is verantwoordelijk voor een daling van de grootte van de druk en schuifkracht. Als de hoes te beperkt elastisch is, vermindert het drukreducerend vermogen van het air-fluidised bed. De hoes is permeabel voor lichaamsvocht, waardoor de lichaamsvochten in de kuip met siliconenkorrels terecht kunnen komen.

Low-air–loss’ systemen bestaan, net als de alternerende systemen, uit een pomp en een matras. De matras bestaat uit verschillende compartimenten omgeven door een voor lucht permeabele hoes . Doorheen de compartimenten wordt een continue opgewarmde luchtstroom geblazen, die het verlies van lucht doorheen de hoes dient te compenseren. De patiënt wordt in de matras ondergedompeld waardoor het contactoppervlak vergroot wordt. Dit kan omschreven worden als een ‘hoovercraft-effect’. Net zoals bij de ‘air-fluidised’ bedden worden op deze wijze de grootte van de druk en schuifkracht verkleind. De waterdichte hoes is (micro-)permeabel voor lucht. Hoe minder elastisch de hoes is, hoe meer het drukreducerend vermogen van de matras wordt verminderd.

Continue-lage-druksystemen zijn systemen waarbij de matras bestaat uit één of meerdere met lucht gevulde componenten. Via sensoren wordt de druk in de componenten gemeten en geregeld door lucht via een kleppensysteem te laten ontsnappen of bij te pompen. Via de hoes ontsnapt geen lucht, hetgeen wel het geval is bij low-air-loss' systemen.

2. Principe

Verminderen van de grootte van de druk en de schuifkracht.

3. Wetenschappelijke onderbouwing

Foammatras

Verscheidene studies vergelijken foammatrassen met standaard matrassen in verschillende settings en met verschillende proefpersonen (van gezonde vrijwilligers tot hoog-risicopatiënten) . In deze studies worden meer drukreducerende eigenschappen bij de foammatrassen geregistreerd dan bij de standaard ziekenhuismatras.

Visco-elastische matrassen bestaan uit foam met traag geheugen (‘slow foam’ of ‘traagfoam’). Dit foam probeert bij belasting niet de oorspronkelijke vorm te behouden, waardoor een betere drukreductie wordt bekomen. Het effect is te vergelijken met het gaan zitten op een ballon gevuld met zand : het zand zal zich herverdelen en een nieuwe vorm aannemen. Klassieke foams pogen bij belasting wél hun oorspronkelijke vorm terug aan te nemen.Hier is het effect te vergelijken met het gaan zitten op een ballon gevuld met water : het water tracht de oorspronkelijke vorm terug aan te nemen.'  Temperatuurgevoeligheid is eveneens een belangrijk kenmerk. Door de lichaamstemperatuur van de patiënt wordt de oppervlakkige laag van de foam soepeler en zachter dan de diepere ondersteunende lagen. De fysiologische lighouding blijft bewaard (het bekken zakt niet dieper), met een betere drukverdeling over het volledige lichaam tot gevolg

Een drukreductie van 20 tot 30% wordt waargenomen in verschillende lichaamshoudingen (zie houdingen) wanneer proefpersonen plaatsnemen op een visco-elastische polyethyleen-urethaanmatras

In sommige studies  worden foammatrassen ook vergeleken met dynamische matrassen (bijv. alternerende matrassen). Wanneer dynamische systemen worden gebruikt, is het al onduidelijk welke contactdrukwaarden (maximum- en de minimumdruk, gemiddelde druk over een tijdsinterval, gecumuleerde druk over de tijd, …) gehanteerd moeten worden. De contactdruk wijzigt immers cyclisch. Helemaal oninterpreteerbaar wordt het indien statische en dynamische systemen met elkaar vergeleken worden op basis van drukmetingen. Hoe drukreducerende matrassen zich verhouden t.o.v. dynamische systemen is onduidelijk en vergt bijkomend onderzoek .

In een meta-analyse van 14 klinische studies (randomised controlled trials) i.v.m. statische matrassen, die gepubliceerd werden tussen 1964 en 1998, geven Cullum e.a. aan dat, ondanks methodologische problemen van de meeste onderzoeken,toch geconcludeerd kan worden dat foammatrassen de druk beter reduceren dan de klassieke ziekenhuismatrassen. De geanalyseerde onderzoeken laten niet toe een beste koop aan te bevelen

Uit een recent gerandomiseerd klinisch experiment bij 838 geriatrische patiënten bleek dat het aantal decubitusletsels (blaarvorming, oppervlakkige en diepe decubitus) het sterkst kon worden verminderd door wisselligging om de vier uur te combineren met het gebruik van een visco-elastische matras. Het gebruik van een drukreducerende visco-elastische matras met wisselhouding om de 6 uur volstond niet om de decubitusincidentie te doen dalen

Watermatras/waterbed

De watermatras heeft een duidelijk drukreducerend effect (1) vinden geen verschil in druk tussen een water- en een luchtmatras. Wells et al. meten bij paraplegiepatiënten een lagere druk dan op een foammatras. Hun meting beperkt zich echter tot 4 meetpunten.

Groen e.a. vonden bij 60 patiënten met decubitusletsels (graad 3 en 4) en liggend op een foammatras dat deze letsels na 4 weken bij 27 patiënten (48.3%) genezen waren. Dit was het geval bij 29 van 60 patiënten liggend op een watermatras. Dit verschil was statistisch niet significant.

Een belangrijk nadeel van watermatrassen/bedden is dat spontane houdingsveranderingen van de patiënt bemoeilijkt worden. Het kost veel meer inspanning om van houding te veranderen of veranderd te worden. Hierdoor verlengt de duur van immobilisatie en neemt het risico op decubitus toe. Het is bovendien bijzonder moeilijk om iemand correct te positioneren in een zijligging 30° . Andere gekende nadelen van de watermatras zijn het gewicht van de matras en de afkoeling die veroorzaakt wordt .

Holle-vezelmatrassen

Er wordt geen significant verschil in druk aangetoond bij holle-vezelmatrassen in vergelijking met een standaard ziekenhuismatras . In vergelijking met dynamische systemen worden minder decubitusletsels geregistreerd bij de dynamische systemen dan bij de holle-vezelmatrassen .  

Hoezen

De hoes van een matras kan het drukreducerend vermogen van een matras beperken door een gebrek aan elasticiteit. Hoe hoger de membraanstijfheid is, hoe meer kans er is dat een hangmateffect (‘hammock-effect’) ontstaat. Zo’n hangmateffect ontstaat bij een strak gespannen ondersteuningsvlak. Het spreidingseffect vermindert dan met zowel een verhoogde schuifkracht als een verhoogde druk tot gevolg. Hoe lager de coëfficiënt van frictie, hoe lager de schuifkracht is

De hoes zal ook bepalend zijn voor de mate van waterdampdoorlaatbaarheid en warmte-afvoer (van belang voor de verhitting van de huid en het comfortgevoel) .

Operatietafelmatrassen

Om de druk te reduceren werden verschillende types van operatietafelmatrassen ontwikkeld . De kenmerken van een ideale operatietafelmatras zijn volgens Hoshowsky en Schramm stabiliteit, stevigheid, drukvermindering en egale drukverdeling zonder dat ‘bottoming-out’ optreedt.

In de studie van Gendron werden 89 patiënten op een gelmatras gelegd en 34% ontwikkelden decubitus graad I en 3.3% decubitus graad 2. De afwezigheid van een controlegroep laat niet toe besluiten te trekken over de relatieve effectiviteit van de gelmatras in het voorkomen van decubitus. Nixon e.a. vonden dat de kans om decubitus te ontwikkelen tot de helft werd gereduceerd, wanneer een gelmatras (22/205) in plaats van de standaard matras (43/211) werd gebruikt.

In een drukmeting bij 36 proefpersonen liggend en zittend in verschillende operatiehoudingen bleken gelmatras en gewone foammatras een onvoldoende drukreducerende werking te hebben en dit in tegenstelling tot de visco-elastische foammatrassen. Enkel in zijligging hadden deze visco-elastische foammatrassen een te beperkte drukreductie (dubbel zo hoge druk als in rugligging) Ook in een peroperatoire drukmeting bij patiënten bleken gelmatrassen de druk onvoldoende de reduceren .

Hawkins onderzocht de decubitusincidentie bij 361 cardiovasculaire patiënten liggend op een standaard operatietafelmatras, een luchtmatras of een foammatras. Ze vond een lagere decubitusincidentie bij patiënten op een foammatras (<1%) en een luchtmatras (0%) in vergelijking met patiënten op een standaard matras (6.5%).

Hieldecubitus is een frequent voorkomend probleem . Drukopheffing ter hoogte van de hielen kan dit voorkomen (zie Hielbeschermers/Zwevende hielen).

Dynamische systemen

‘Low-air-loss’ systemen

Ferrell et al. rapporteerden een versnelde heling van decubitusletsels bij patiënten die verzorgd werden op een low-air-loss systeem in vergelijking met patiënten verzorgd op een foammatras.

Inman et al. vonden een lagere deubitusincidentie bij intensieve-zorgenpatiënten liggend op een low-air-loss systeem in vergelijking met patiënten liggend op een standaard intensieve-zorgenbed.

Warner vond geen verschil in wondheling tussen patiënten liggend op een low-air-loss systeem en patiënten liggend op een foammatras met slappe, ruimzittende hoes. Het aantal patiënten in deze studies is echter dermate klein (20 patiënten) dat een eventueel bestaand verschil waarschijnlijk niet onderkend zou zijn.

‘Air-fluidised’ bedden

Allman et al. constateerden decubitusletsels sneller heelden bij patiënten liggend op een air-fluidised bed dan bij patiënten die om de 2 uur wisselligging kregen op een alternerende matras. Ook Munro et al. meldden een versnelde genezing bij patiënten op een air-fluidised bed.

Strauss et al. vonden geen significant verschil qua genezingssnelheid van decubitusletsels bij patiënten die verzorgd werden op een air-fluidised bed in vergelijking met patiënten die een conventionele wondtherapie ontvingen. Economides et al.vonden geen verschil qua druk en qua wondheling na een plastische chirurgische ingreep (myocutane flap bij decubitusletsel) bij patiënten liggend op een air-fluidised bed in vergelijking met patiënten liggend op een luchtmatras. Het aantal patiënten in deze laatste studies is echter dermate klein (12 patiënten) dat een eventueel bestaand verschil waarschijnlijk niet onderkend zou zijn.

In een onderzoek van Wille et al. werd bij intensieve zorgenpatiënten een decubitusincidentie van 12% gevonden indien een air-fluidised bed werd ingeschakeld en 21% indien een blokkenmatras uit foam werd gebruikt. Dit verschil was niet significant door het relatief beperkt aantal patiënten dat deelnam aan deze studie.

4. Aanbevelingen  

Matrassen waarbij het contactoppervlak verkleind wordt door er bijvoorbeeld blokken uit te halen waardoor de patiënt slechts op een kleiner contactoppervlak steunt, verhogen de druk en horen dus niet thuis in de preventie van decubitus.